Wat voor cyborgs willen we worden?

We zijn cyborgs. Niet alleen dat, maar we zijn het al een hele tijd. Het zijn en worden van cyborgs zijn zaken die altijd in ontwikkeling zijn, dus we mogen ons terecht afvragen: wat voor cyborgs willen we worden?

Binnen het (IM)POSSIBLE BODIES festival zijn er tal van kunstenaars die zich bezighouden met dit vraagstuk. Zo vragen ze zich af hoe de ‘nieuwe mens’ eruit zou kunnen zien, wat voor morele verplichtingen we hebben jegens de toekomst, welke lering we uit het verleden kunnen trekken voor de toekomst en, bovendien, hoe ziet dit er allemaal uit?

Polymorf, een Nederlands interdisciplinair designcollectief, houdt zich bezig met hoe een nieuwe, andere mens – of cyborg – vorm kan krijgen. In hun werk Symbiosis gaan we niet terug naar de oorsprong van de mens, maar vooruit naar een wereld die vernietigd is door klimaatverandering. Over zo’n 200 jaar, wanneer de wereld niet meer bewoonbaar is voor mensen, vindt Symbiosis plaats. Hier wordt het menselijk lichaam opnieuw ontworpen, maar hoe dan? Zijn we mens-dieren, mens-machines, mens-dier-machines? Cyborgs, zeker weten, maar wat voor soort cyborgs? Symbiosis is een VR-installatie waar de bezoeker zowel toeschouwer als deelnemer is. Elke individuele ervaring draagt in Symbiosis bij aan het eindresultaat. De multisensorische VR- installatie is te zien in de Kaaihallen.

In de woorden van posthumanistisch wetenschapper Rosi Braidotti: ‘We are all in this together, but we are not the same.’ Mensen, cyborgs; we delen samen deze planeet, maar onze onderlinge verschillen dienen niet te worden vergeten. Op macroniveau alleen al zijn daar mannen, vrouwen en alles daartussenin. Vrouwen in het bijzonder hebben gedurende onze hele geschiedenis een positie ingenomen van ‘anders.’ De standaard voor allerlei zaken – de wet, medische wetenschappen, psychologie, etc. – is nog altijd de man. Ook de vrouwelijke cyborg mag zich dus terecht afvragen: wie wil ik worden? Kunstenares Viviane Sassen gaat voor deze vraag te rade bij de surrealisten en hun spel cadavre exquis. Haar Augmented Reality (AR) werk, Consequences (Cadavre Exquis), is een assemblage van rondzwevende lichaamsdelen die nieuwe verstrengelingen aangaan. Het gaat ook niet enkel om menselijke lichaamsdelen: ook die van dieren doen mee aan de collage. Toekomstige cyborgs zijn niet gebonden aan de huidige vrouwelijke identiteit; Sassen’s werk is een verkenning naar nieuwe vormen. Consequences is te zien als onderdeel van de AR City Tour door ‘s-Hertogenbosch en online te bekijken. 

Ook kunstenares Rosa Menkman gaat in op de rol van (cyborg) vrouwen in de geschiedenis in haar film Pique Nique pour Les Inconnues. De vrouwen in deze film staan ons nog bij van reclames, virtuele assistentes, stockfoto’s en meer, maar toch weten we van geen van hen wie ze eigenlijk zijn. Gaat dit in de toekomst zo verder? Zal het horen spreken van gezichten die we voor lief nemen altijd zo schokkend zijn als in deze film? Of gaan we in de toekomst het werk en de levens van deze cyborg vrouwen in hun geheel erkennen? Pique Nique pour Les Inconnues is te zien in de virtuele omgeving.

Uiteraard zijn vrouwen niet de enige cyborgs die zich afvragen wat de toekomst brengt. Iedereen is in verschillende mate onderhevig aan de huidige technologische realiteit die ons naar willekeur zichtbaar of onzichtbaar maakt. De film Voicing Erasure van de Algorithmic Justice League, te zien in de virtuele omgeving, stelt eveneens thema’s van uitwissing en vergetelheid aan de kaak. Mogen machines ons zomaar uitwissen? Mogen bedrijven zomaar al onze data onttrekken en toe eigenen zonder onze toestemming? Wat betekent dit alles voor de toekomst? Algorithmic Justice League oprichter Joy Buolamwini draagt Voicing Erasure als poëtisch stuk op aan de voorvechters van zelfbeschikking voor vrouwen en vooraanstaande geleerden op het gebied van ras, geslacht en technologie.

We weten niet wat voor cyborgs we willen worden. Tijdens (IM)POSSIBLE BODIES verkennen we wat cyborgs zijn, hoe lang we dit al zijn en wat voor cyborgs we in de toekomst willen worden. Omarm de toekomst met een glimlach en een traan … niets menselijks is ons cyborgs vreemd …