Wat zijn Cyborgs?

Wat zijn Cyborgs?(*) In essentie is de definitie: versmelting van organisme en machine. Dit kunnen mensen zijn maar dat is niet per se noodzakelijk: we zien nu al eendjes die met 3D-geprinte pootjes weer kunnen lopen nadat ze een pootje zijn verloren of zonder zijn geboren. Omdat er (helaas) waarschijnlijk weinig eendjes de tentoonstelling (IM)POSSIBLE BODIES zullen gaan bezoeken, wend ik me tot de mens in deze blogpost.

Mens en machine versmelten steeds meer met elkaar. Voorlopers zijn hulpmiddelen als rolstoelen en implantaten als pacemakers, opgevolgd door de moderne gemakken van smart everything. Technologie en mens zijn zo net zo deel van elkaar als mens en natuur.

Maar hoe zien cyborgs eruit? Kun je ze herkennen? Jazeker. De vaak gemarginaliseerde, doch groeiende groep mensen met een beperking zijn onze cyborg voorlopers. Veel langer dan zogenoemde able-bodied personen accepteren ze hun (inter)afhankelijke relatie met elkaar en met technologie. Ze verkennen non-stop nieuwe gadgets en mogelijkheden in samenwerking met machines. Reeds in voorganger ROBOT LOVE was hier aandacht voor.

Choreografe en kunstenares Doris Uhlich geeft ons samen met haar groep dansers in de film Every Body Electric – tijdens (IM)POSSIBLE BODIES te zien in de virtuele omgeving – een kijkje in deze wereld. Prothesen, krukken, rolstoelen, verlengden van lichamen die dansen en zich in bochten wringen, vormen een essentieel deel van hun dagelijkse levens. Every Body Electric zet niet zozeer mensen met een beperking op de voorgrond, maar de relatie met hun machinale levensgezellen ofwel companion species, aldus cyborg feminist Donna Haraway. Uhlich laat zien dat de machine als verlengstuk van het lichaam van haar dansers eindeloze mogelijkheden creëert. Het zet de wereld op zijn kop. 

Ook danser Redouan ‘Redo’ Ait Chitt verkent de vanuit een ableist perspective veelal onbekende mogelijkheden van een leven met een beperking. Zijn internationale breakdance crew ILL-ABILITIES dankt zijn naam aan de taaltrend binnen hiphop om iets met negatieve connotaties juist positief te gebruiken: ‘ill’ staat niet voor ziek, maar voor waanzinnig. Redo en zijn crew dansen niet om beperkingen heen maar dansen met de beperkingen en maken, net als Uhlich en haar groep, onverkende mogelijkheden zichtbaar. Zijn dansvoorstelling F.E.A.R.; False Evidence Appearing Real draait het om confrontatie met angst. Om angst heen leven leidt inderdaad tot een leven met beperkingen, terwijl het ook geaccepteerd en ingezet kan worden als drijfveer om een volledig leven te leiden. Deze voorstelling vindt live plaats tijdens de opening van (IM)POSSIBLE BODIES in ’s-Hertogenbosch. Een hologram als Augmented Reality werk is voor iedereen toegankelijk. Het is onderdeel van de AR city tour en te downloaden zodat Redo Ait Chitt zijn (em)powerdans in je woonkamer kan doen. (**)

Cyborg zijn lijkt tot zo ver een enorme emancipator te zijn over de hele linie. Een groep mensen die technologie en cyborg-zijn zelfs beschouwen als de basis voor de toekomst zijn de transhumanisten. Fotograaf Hannes Wiedemann volgde gedurende vier jaar een groepje doe-het-zelf ‘techno anarchisten’ in de Verenigde Staten: de Grinders. In zijn fotoserie The Wetware Projects: Grinders zien we hoe deze cyborggemeenschap druk bezig is met zichzelf verbeteren door het implanteren van chips en andere slimme protheses. Het populaire beeld van cyborgs en androids is vaak glad en klinisch afgewerkt: we zien zelden de grimmige achterkant. De foto’s van Wiedemann tonen expliciet de messy keerzijde: in garages opereren ze elkaar. Vlees en spier wordt doorsneden en opzij geduwd om gadgets in te brengen. De cyborg toekomst is nog ver verwijderd van het steriele Hollywoodbeeld.

Waar Wiedemann’s documentatie van de Grinders de visuele iconografie van de cyborg ontdoen van de stereotype perfectie, daar neemt videograaf en kunstenaar Simon Senn ons mee in de richting van ethiek omtrent cyborgs en de technologisering van lichamen. In de Virtual Reality-performance Be Arielle F kruipt Simon letterlijk en figuurlijk in de virtuele huid van een vrouw wiens lichaam gescand is en online als VR-model beschikbaar is gesteld voor de luttele prijs van tien pond. Hij danst, loopt en beweegt zich in het lichaam alsof het van hem is en geeft zelfs aan dat hij zich prima voelt in het vrouwenlichaam. In een interview met de vrouw die in zekere zin haar lichaam afstond aan het internet vraagt hij haar hoe het voelt nu haar lichaam voor altijd online beschikbaar is. Ze twijfelt: enerzijds vindt ze het te gek dat de mogelijkheid bestaat, tegelijkertijd vreest ze misbruik van haar lichaam en wil ze niet dat zomaar iedereen in haar huid kan kruipen. De performance roept door de lens van cyborgisme vragen op over sekse, integriteit, rechten, en ethische grenzen aan technologie en haar toepassing. De live performance is op 24 oktober in de virtuele omgeving te zien.

Zo aan het eind van dit artikel hebben we gezien dat de cyborg zijn niet eenzijdig als positief of negatief kan worden afgeserveerd. Er is sprake van een complexe verhouding tussen de hoeveelheid mogelijkheden die door de symbiose van mens en machine worden gecreëerd, wat de consequenties kunnen zijn van de implementaties en hoe daar gebruik én misbruik van wordt gemaakt. Een ding is zeker: we zijn allang cyborgs. 

(*) Andere deelnemende kunstenaars binnen het thema ‘Wat zijn Cyborgs?’ zijn Geumhyung Jeong, Labyrinth Psychotica, Marsha Wichers, Agi Haines, Ningli Zhu, Neil Harbisson, en Moon Ribas. Kijk op https://impossiblebodies.nl/tentoonstelling/ voor het volledige programma.

(**) Redo Ait Chitt werd, samen met 33 andere kunstenaars, denkers, atleten en activisten aan het woord gelaten in het boek I Am Not A Label.

Je kunt ons ook volgen op Instagram @impossible_bodies en Facebook (impossiblebodies).